Wat is het verhaal achter het concept van de helm?
Een boom als symbool van nieuw leven dat de verschrikking van de Groote Oorlog overwint staat centraal in de creatie van het kunstenaarskoppel Diane Gielen-Jan Cox voor de helm van Wellen.
Beiden zijn via het project ‘Kunstbakens’ vertrouwd met kunst op een openbare plaats. Achtergrondinformatie over de band van Wellen(aren) met de Groote Oorlog werd verzameld door Jo Billen, ambtenaar van de dienst cultuur van de gemeente. In het concept van Diane en Jan spelen de vier elementen aarde, vuur, lucht en - in mindere mate - water een belangrijke rol. Jan Cox: “De helm hebben wij onderaan aards, grondachtig geschilderd. Aarde staat voor de - Haspengouwse - grond, onze roots, de plaats van onze wortels. In de context van de Eerste Wereldoorlog krijgt aarde echter ook een andere betekenis, met name die van modder, het slagveld, de loopgraven.” Op die ‘aardse’ ondergrond hebben Diane Gielen en Jan Cox soldaten vormgegeven, bewust heel vaag. Jan Cox: “Die verwijzen naar de Wellenaren die toen op het slagveld het leven hebben gelaten.”
Ook het element vuur is in de vormgeving verwerkt. Diane Gielen: “Vuur staat voor het geweld van de oorlog, huizen die in brand worden gestoken, het vuur van de wapens.” Het element water is in het concept van Diane Gielen en Jan Cox minder uitgesproken, maar er bestaat wel een duidelijke band met de Groote Oorlog. Denk maar aan het belang van de IJzer als doorslaggevend element voor de overwinning van de geallieerden. Het vierde element - lucht - speelt dan weer wel een cruciale rol in de creatie van Diane en Jan. “Lucht staat voor zuurstof, leven. Dat wordt geaccentueerd in de boom die bovenop de helm in de lucht torent. Dankzij licht en lucht kan een boom fors groeien. Hij vormt zijn wortels bovenop het grauwe geweld van de oorlog om een stevige stam met forse takken te vormen. De boom wordt weergegeven in een metaalconstructie bovenop de helm. Aan de boom zijn ook foto’s van de gesneuvelden bevestigd.”
Wat gebeurde er in Wellen tijdens WO I?
“MAAR VERLOST ONS VAN UW BESTAAN”— Fons Vannitsen
Wellenaar en boerenknecht Fons Vannitsen (1894-1966) is twintig als hij op 20 september 1914 wordt ‘binnengeroepen’ en naar Antwerpen spoort. Op 2 oktober reist hij met de trein door naar Ieper en een week later belandt hij in het Franse Duinkerke. Hij blijft in Noord-Frankrijk tot 16 februari 1915, waarna zijn frontjaren volgen. We kunnen de ‘oorlogsavonturen’ van Vannitsen bijna op de voet volgen dankzij een notaboekje dat hij bijhield. Daarin beschrijft hij zakelijk en in telegramstijl waar hij allemaal belandt en wat hij meemaakt.
KALME DAG MET GASOBUSSEN
Het meest intens zijn de notities van Fons in de maand oktober 1918, tijdens wat hij “het groot offensief” noemt. Ze zijn erg suggestief en sprekend, in al hun beknoptheid:
“Den 2 October. wacht eerste lijn heel slecht en beschoten door de Engelsche artillerie, een tegen aanval van de Duitschers op de Engelsche gezien (mittraljeuzen). Den 3 October. redelijke kalme dag bombardeeren. Den 4 en 5 October. tamelijk kalme dag maar ’s nachts met gas obussen beschoten. [...] Den 16 October. ’s avonds uit St. Idisbald per trein vertrokken tot Oost-kerke en voorts te voet over Kaas-kerke Dikxmude om den Duitsch te achtervolgen en des ’s nachts in bivak gelegen in eene weide (heel den nacht regen). Den 17 October. van bij het opkomen van den dag vooruit getrokken over Eessen Vladsloo Coekelaere waar wijwelkom) en voorts langs Cortemarck Aertrijke naar de weg van Zedelghem waar wij ’s avonds aan gekomen zijn en er bij de burgers geslapen en geëten (zeer vermoeid).”
O WILLEM
Aan het eind van Vannitsens boekje staan een viertal liederen, waarbij vooral een parodie op het onzevader en het weesgegroet in het oog springt. We kennen die ook uit andere bronnen, met een aantal verschillen: blijkbaar deden er diverse versies van de tekst de ronde. Bij Fons Vannitsen gaat het onzevader, waarin de Duitse keizer Wilhelm II wordt aangesproken, als volgt:
Gebed van den Belgischen soldaat O Willem die in België zijt, vervloekt zij uwen naam. Nooit toekome ons uw rijk, uw wil geschiede noch in Duitschland noch elders. Geef ons heden ons gestolen goed terug, en vergeef ons onze weerstandsbieding, vooral aan den Yzer, gelijk wij vergeven alle verzopen Duitschen. En leidt ons niet in bekoring nog meer moffen te verzuipen, maar verlost ons van u en hun aller bestaan. Amen.
Na de oorlog huwt Fons Vannitsen en wordt hij rijkswachter, eerst in Elsene en vervolgens in Antwerpen. Na zijn pensioen in 1936 is hij in Alken komen wonen.
Portret van Keizer Wilhelm (Collectie Museum Slag der Zilveren Helmen)
