Wat is het verhaal achter het concept van de helm?
Nooit meer oorlog, altijd vrede. Tientallen boodschappen van hoop versieren de betonnen helm van de stad Peer. Bovenop de helm een verwijzing naar de voorganger van de Stahlhelm: de leren Pickelhaube, met een gespietste eikenhouten peer.
De bekende stalen helmen van de Duitsers kwamen pas in gebruik in de loop van 1916. Daarvoor droegen de ‘Hunnen’ nog hun vertrouwde pinhelmen, gemaakt van leer. “In ons kunstwerk hebben we daarnaar verwezen door de gespietste peer. Hij is gemaakt door de houtsnijders van Kunstgroep Perenbloesem, van een honderd jaar oude eik,” licht Chris Linsen van de stad Peer toe. De oorlog bezorgde de Perenaren - net als veel anderen - veel leed en pijn, maar verslagen waren ze niet. Dat wordt tot uiting gebracht door de kleine, jonge peer die als het ware ontspruit aan de grote. “Als teken van hoop groeit er al een nieuwe peer.”
Hoop op vrede, dicht bij huis en verder weg, dat verlangen zie je ook in de tientallen boodschappen rondom de helm. Ze zijn bevestigd aan een meterslange prikkeldraad. Schoolkinderen hebben hun wensen voor vrede op briefjes mogen schrijven. Samen met de plaatselijke oudstrijders hebben ze die opgehangen aan een symbolische prikkeldraad. Ook kleurige vredesduiven van papier brengen woorden van hoop. Kunstenares Heidi Smeets schilderde onderaan de helm een mooie graskant met margrietjes. “De bloemen geven een groot contrast, ik wilde het geheel wat lieflijker maken. Het geeft een grote tegenstrijdigheid met de dreiging die de prikkeldraad inhoudt”, legt Heidi uit. Nooit meer oorlog, dat vindt de 89-jarige oorlogsinvalide Pieter Jaeken een mooie boodschap. “Ik heb drie kogels gekregen, mijn rechterlong is kapotgeschoten. Als je ooit oorlog hebt meegemaakt, wil je zoiets nooit meer. Daarom is het goed dat er zo’n herdenkingsproject als dit is.” Ook vandaag nog schrikt de Perenaar op als hij geweerschoten hoort. “Nee, daar kan ik niet goed tegen. Maar ik ben blij dat ik dit nog mag meemaken. Ik vind het een heel mooi kunstwerk geworden. Deze verhalen mogen niet verloren gaan.”
De Eerste Wereldoorlog heeft een eeuw later nog impact op de Perenaren. Voor de familie van Eddy Verschueren is de herdenking een belangrijke gebeurtenis. Zijn oom Henri Vanderdonck stierf net na afloop van de oorlog. “Daardoor is hij nooit erkend als oorlogsslachtoffer en mijn moeder heeft dat altijd willen rechtzetten.” Nu, bijna 100 jaar later, komt zijn verhaal weer in de aandacht. “Daar ben ik blij om, zo wordt hij in ere hersteld. Ik wilde alleen dat mijn moeder, zijn jongere zus, het nog had kunnen meemaken.” Henri was 14 bij het uitbreken van de oorlog, te jong voor het leger. “Toch wilde hij iets doen voor zijn land, hij voelde zich daartoe verplicht.” Henri werd passeur, tot de Duitsers hem arresteerden en naar een gevangenkamp in Paderborn stuurden. “Er zijn veel brieven van hem bewaard gebleven en mijn moeder heeft zijn verhalen zo veel mogelijk genoteerd. Hij is na de oorlog nog naar Brussel getrokken om geneeskunde te studeren. Henri was heel intelligent, schreef heel mooi en was als tiener al een kunstenaar.” Henri stierf in 1919. De jonge Perenaar zou zijn vader, net als Eddy een arts, nooit opvolgen.
Wat gebeurde er in Peer tijdens WO I?
EEN JONGE PASSEUR — Henri Vanderdonck
6 november 1917. De Duitse politie is in het college van Hasselt. Ze zijn op zoek naar de 17-jarige Henri Vanderdonck. De jongen wordt uit de klas gehaald en gevangengezet in Hasselt. Begin 1918 wordt Henri overgebracht naar het kamp van Sennelager bij Paderborn in Duitsland.
CHRONISCH
Wat was er gebeurd? Henri is een jonge passeur. Dienst nemen in het leger mag hij in 1914 niet en bovendien heeft hij een te zwakke gezondheid, oordeelt ook zijn vader, die arts is. De patriottisch gezinde jongeman zet zich vanaf 1915 in om mensen over de Dodendraad naar Nederland te helpen, en omgekeerd. Daar heb je een stevige kennis van de streek voor nodig. Henri, die studeert in het college van Peer en later in het Klein Seminarie van Sint-Truiden, heeft diverse succesvolle ‘operaties’ achter de rug. Tot aan zijn arrestatie. Op 9 september 1918 – net voor het eindoffensief in volle hevigheid losbarst – komt hij terug uit gevangenschap. Dat heeft alles te maken met zijn gezondheidstoestand: hij sukkelt al jaren met zijn longen en heeft een chronische longontsteking ontwikkeld: ‘Lungenspitzenkatarrh’, vermeldt zijn Duits medisch dossier. De vader van Henri probeerde zijn zoon al langer vrij te krijgen, eerst via relaties en later zelfs door 5000 mark te storten om hem naar Zwitserland over te brengen. Al zijn pogingen mislukken. Tot Henri in september 1918 uiteindelijk wordt ‘ontlast’ en naar huis mag. Hij lijkt zich te herpakken en probeert weer te studeren, maar een goed jaar later overlijdt hij aan de gevolgen van zijn longziekte, enkele weken na de Bevrijdingsfeesten in Peer. Henri is pas 19: een verlaat oorlogsslachtoffer, zou je kunnen zeggen. We weten nog veel over Henri Vanderdonck, dankzij de rijke documentatie die hijzelf aanlegde, vooral over zijn periode in Sennelager maar ook over Peer onder de Duitse bezetting.
ONTSPANNING
Het kamp van Sennelager, nu een onderdeel van de Duitse stad Paderborn, is een oud trainingskamp van de Pruisische cavalerie. Tijdens de oorlog doet het dienst als krijgsgevangenenkamp, waar zich vooral Britse... vissers bevinden die in de eerste oorlogsweken door Duitse raids in de Noordzee verrast werden. De foto’s van Henri tonen onder meer momenten van ontspanning in het kamp. Na de Tweede Wereldoorlog wordt het voormalige kamp eerst beheerd door de Verenigde Staten en vervolgens decennialang door Groot-Brittannië.
Portretfoto van Henri Vanderdonck in uniform (Collectie Europeana)
