Wat is het verhaal achter het concept van de helm?
Het veelkleurige kunstwerk van Lommel kent vele kunstenaars. Iedere passant kon hier zijn eigen werkje toevoegen. Mensen aan het denken zetten over oorlog was hier het plan.
Niet voor niets stond de betonnen helm tijdens zijn verblijf in Lommel opgesteld aan de Duitse militaire begraafplaats. Deze plek trekt elk jaar tienduizenden bezoekers. Het is ook het grootste Duitse soldatenkerkhof buiten Duitsland. “Op de begraafplaats liggen meer dan 38.000 Duitse soldaten uit de Tweede Wereldoorlog begraven. Minder bekend is dat er een apart gedeelte is voor slachtoffers uit de Eerste Wereldoorlog, dat ongeveer 170 graven omvat”, legt Bram Bernaerdts van de stad Lommel uit. Burgemeester Peter Vanvelthoven en de schepenen van Lommel waren de eersten om hun creatieve bijdrage te leveren aan het kunstwerk. Daarna was het de beurt aan de inwoners en andere geïnteresseerden, die een persoonlijk miniatuurwerkje of een persoonlijk verhaal konden achterlaten. “We hebben ervoor gekozen de betonnen helm hier te plaatsen, zodat bezoekers aan het kerkhof ook een bijdrage konden leveren. Verder waren er veel wandelaars en fietsers die zijn gestopt. Iedereen kon zelf een kruisje op de helm plaatsen, of iets van eigen keuze, dat mocht heel persoonlijk zijn. Met de kruisjes wilden we verwijzen naar de kruisen op de begraafplaats zelf. Het bood een duidelijke link naar oorlog en de gevolgen ervan.” Kunstenares Anneke Kubben werkte de betonnen helm tenslotte verder af.
Na het vertrek van de helm, bleef in Lommel nog een eigen kunstproject achter. “We hebben een tweede werk voorzien, dat achter de helm werd opgesteld. Het bestaat uit flessen met vredesboodschappen in. Ze staan opgesteld in een silhouet dat de stad Lommel uitbeeldt.” Ook is er een grafisch element rond een foto van een Duits gezin, dat symbool staat voor de verscheurdheid die eigen is aan een oorlog.
Wat gebeurde er in Lommel tijdens WO I?
VERDREVEN DUITSERS — De zusters salvatorianen en de glasblazers van Sibelco
Begin augustus. Het regent na de inval van het Duitse leger nieuwe verordeningen, regels, verboden en verplichtingen. Op 5 augustus laat de provinciegouverneur
van Limburg in een rondzendbrief weten dat Duitse onderdanen niet langer welkom zijn op het Belgische territorium: “België is in staat van oorlog met Duitschland.”
BEWAARSCHOOL
In Lommel-Werkplaatsen, de arbeiderswijk rond de zinkfabriek van de Duitse industrieel Schulte, zorgen sinds 1907, op uitnodiging van de directie, drie Duitse zusters salvatorianen mee voor de Bewaarschool van het Kindje Jezus der Metaalfabriek. Ze staan, behalve voor de kleuterschool, ook in voor ‘de huishoudelijke opvoeding’ van meisjes en vrouwen en ze zijn actief in de ziekenzorg. Lommel is na Overpelt het tweede ‘huis’ waar deze zusters zich vestigen. Ook zij vallen onder de augustusmaatregel van de gouverneur, maar ze vragen met veel nadruk om te mogen blijven. Dat lukt even, maar op 21 september moeten de zusters onder dwang het land uit en trekken ze naar Duitsland. Niet voor lang: als de toestand gestabiliseerd is, komen ze in februari 1915 al terug naar Lommel. In Overpelt is dat niet het geval. Na de wapenstilstand trekken de Duits-Lommelse zusters definitief weg, in 1921 worden de twee gemeenschappen opgeheven en in 1917 vestigen de zusters van Sint-Vincentius a Paolo zich in Lommel-Werkplaatsen. De salvatorianen richten zich na de oorlog in Limburg meer op ‘medisch apostolaat’ (Neerpelt, Hasselt).
VOORTEKENEN
De Duitse glasblazers uit de wijk Klein Duitsland die werken in de glasblazerij van de pas overleden Stanislas Emsens (1853-1912), hebben de oorlog niet afgewacht. Maanden voor het uitbreken ervan zijn zij al weggetrokken naar hun vaderland. Emmens richtte zijn onderneming in 1896 in Lommel op als zandwinningsbedrijf. SCR-Sibelco is na een fusie de huidige naam van deze wereldleider in kwartszand. Het wegtrekken van de glasblazers maakt duidelijk dat de oorlog al een tijd ‘in de lucht hing’. Zo werd vanaf begin 1914 ook de toon van de Gazet van Lommel onheilspellend. De Gazet bericht al in januari 1914 dat alle paarden zullen worden geteld om ze in geval van mobilisatie te kunnen opeisen. Op 6 juli 1914 werd een wapenschouwing bevolen van de 133 Lommelse militairen die ‘met onbepaald verlof ’ waren. En al veel vroeger, in april 1913, luidt het in de Gazet van Lommel: “De internationale spanning is geleidelijk toegenomen.”
Metaalfabriek van Lommel (Collectie Erfgoed Lommel)
