Wat is het verhaal achter het concept van de helm?
In Lanaken konden de inwoners vanop de eerste rij meemaken hoe het plaatselijke kunstwerk op de helm vorm kreeg. Kunstenaar Alejandro Chavez-Saenz werkte gewoon op straat, vlakbij het gemeentehuis.
De Stahlhelm van Lanaken haalde op een aparte manier de media, dankzij een erg onverwachte en noodlottige gebeurtenis. Een auto had een abrupte ontmoeting met het twee ton zware object. Gelukkig viel de schade aan de helm mee en kon de kunstenaar zijn werk gewoon verderzetten. In zijn ontwerp combineert Alejandro Chavez-Saenz lokale elementen met een universeel kader. Bovenaan in de helm symboliseren bloemen het leven dat verrijst uit de dood. Frontaal op de helm is een kinderfiguur te zien, als symbool voor de onschuld. Hiermee wil de kunstenaar verwijzen naar de vrede. Op de achterzijde bracht hij een beeltenis aan van de vredesduif en twee andere dieren: een paard en een hond, de lastdieren die dagelijks gebruikt werden in de vroege twintigste eeuw. De dieren trekken aan de draad die doet denken aan de elektrische grensversperring die de Duitsers optrokken tussen België en Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog. Net als andere grensgemeenten, werd ook Lanaken afgescheiden van de buren.
In het ontwerp zijn ook schimmen te zien van bekende gebouwen die 100 jaar geleden het straatbeeld bepaalden. In de achtergrond verwijst een warme gloed naar de brand van 4 oktober 1914. Duitse soldaten staken toen een deel van het Lanakense centrum in brand. Vooral de huizen aan de Koning Albertlaan vielen ten prooi aan het vuur. Alejandro woont in Lanaken en werkt als revalidatietherapeut. Die job combineert hij met zijn schilder- en tekenwerk. De kunstenaar immigreerde vanuit Peru naar ons land om cultuurwetenschappen te studeren aan de Universiteit Maastricht. Hij vond hier de liefde en woont nu met zijn vrouw in de grensgemeente.
Wat gebeurde er in Lanaken tijdens WO I?
POEF! PAF! — Edgard de Caritat de Peruzzis
Begin oktober 1914. Er heerst grote nervositeit in Lanaken. Een aantal burgers bracht zijn huisraad al in veiligheid over de Nederlandse grens. De Kommandantur in Tongeren stuurt een colonne van meer dan 1500 infanteristen uit om het Belgische verzet in Limburg definitief te breken. Op 4 oktober – dag op dag twee maanden na de Duitse inval in België – beschieten ze onder meer het centrum van Lanaken en stichten er brand. Aan de huidige Koning Albertlaan gaan vrijwel alle huizen en ook de oude rijkswachtkazerne in de vlammen op.
WEESKINDEREN
In een Nederlandse krant verschijnt op 9 oktober dit berichtje: “Aan de Eindhovensche Crt. wordt omtrent de beschieting van Lanaeken nog gemeld, dat de kapelaan Hamers, geboortig van Tilburg, zich juist in den biechtstoel bevond, toen een bom in de sacristie terecht kwam, welke veel schade, vooral aan de beelden, heeft aangericht. De kapelaan heeft zich door de vlucht naar Nederland kunnen redden. Zijn huis, en ook dat van een anderen kapelaan, is afgebrand. Van de ingezeetenen is er een gedood en een gewond. De Duitsche verliezen zijn onbekend.” In de huidige deelgemeente Gellik hebben de Kleine Zusters van de Heilige Joseph een kindertehuis. Negen zusters van deze congregatie uit het Nederlandse Heerlen zorgen er voor ongeveer zeventig weeskinderen. Theodora Kenzeler beschrijft de toestand op 4 oktober: “De kogels en granaten vlogen langs de vensters van de kinderkamer, waarop die onschuldige wichtjes met veel genoegen riepen: poef! paf! En de handjes uitstrekten om de ballen te vangen. Onnoodig te zeggen dat de Zusters en al wat loopen kon naar de kapel snelden om Genade en Erbarming af te smeken.” In Lanaken zelf ligt de buurt van het Sint-Annagesticht fel onder vuur. Naar verluidt verbaast de betrokken Duitse officier er zich na het treffen over dat het klooster niet ontruimd was. Het zal in gebruik worden genomen als ziekenpost. De kleintjes van Gellik zullen verhuizen naar het veilige Heerlen.
WAAROM?
De ramp in Lanaken wordt gezien als een represaille tegen de Belgische vrijwilligers- en verzetsgroep van burgemeester Edgard de Caritat de Peruzzis. Die voert eind september enkele weken lang een soort guerillaoorlog tegen de Duitsers en pleegt sabotagedaden, zoals het opbreken van treinsporen. Bij een schermutseling op 26 september wordt één Duitse soldaat levensgevaarlijk gewond; hij sterft op 3 oktober. De ligging aan de grens en de aanwezigheid van verbindingswegen – de Maas, de weg Tongeren-Maaseik met het tramspoor – maken van Lanaken hoe dan ook een belangrijke en dus kwetsbare plek. De burgemeester sneuvelt zelf op 7 oktober na een gevecht in Hamont. Op 9 juni 1919 is hij in Lanaken onder grote belangstelling als een held herbegraven.
Portret Edgard de Caritat de Peruzzis (Collectie Jean Maenen)
In samenwerking met Villa Basta organiseerde het PCCE aansluitend bij de multimediale tentoonstelling 'Limburg 1914-1918. Kleine verhalen in een Groote Oorlog' in C-Mine te Genk een workshop voor jongeren. Deelnemers konden experimenteren met enkele creatieve vormingstechnieken en animatiefilmtechnieken. Doel was de jongeren kennis te laten maken met de geschiedenis van één van de 44 Limburgse gemeenten tijdens WO I. Bekijk hier de verfilming van het bovenstaande verhaal door jongeren:
